Khu Kinh tế - Quốc phòng huyện Mường Lát gồm 5 xã: Mường Chanh, Quang Chiểu, Pù Nhi, Tam Chung và Tén Tằn (nay là Thị trấn Mường Lát). Đây là những địa phương cơ sở hạ tầng chưa phát triển, giao thông vào các bản rất khó khăn, nhất là mùa mưa bão. Bên cạnh đó, trình độ dân trí thấp, phong tục tập quán còn lạc hậu, kinh tế - xã hội chậm phát triển, đời sống Nhân dân gặp nhiều khó khăn. Tình hình di dịch cư tự do, xuất nhập cảnh trái phép; mua bán, tàng trữ, sử dụng chất ma túy…thường xuyên diễn ra hết sức phức tạp.

Thực hiện Dự án 174 về tăng cường trí thức trẻ tình nguyện đến công tác tại các khu kinh tế - quốc phòng, từ năm 2010 đến nay, Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 5 đã tiếp nhận 5 đợt tri thức trẻ tình nguyện với 131 đội viên (riêng đợt 5, giai đoạn 2018-2020 có 24 đội viên). Đây là nguồn nhân lực trẻ, chất lượng cao bởi các đội viên đều tốt nghiệp từ các trường đại học, cao đẳng, trung cấp chuyên nghiệp trong và ngoài tỉnh với nhiều chuyên ngành khác nhau. Ngay sau khi tiếp nhận, Ban Quản lý dự án của Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 5 đã chủ động đảm bảo nơi ăn, ở, sinh hoạt cho đội viên trí thức trẻ tình nguyện và tổ chức ký hợp đồng trách nhiệm theo quy định; Xây dựng kế hoạch, tổ chức tập huấn cho các đội viên; Giới thiệu phong tục, tập quán chủ yếu của đồng bào các dân tộc trong khu Kinh tế - Quốc phòng Mường Lát... Do vậy, với những kiến thức được đào tạo trong nhà trường cũng như qua lớp tập huấn, thực tế cuộc sống ở đơn vị, các trí thức trẻ tình nguyện sớm bắt nhịp công việc, hòa đồng với người dân bản địa để thực hiện các nhiệm vụ được giao.

Mang trong mình tinh thần tình nguyện và khát vọng được cống hiến, phục vụ Tổ quốc, các trí thức trẻ đã cùng với cán bộ, nhân viên Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 5 xuống với nhân dân để cùng ăn, cùng ở, cùng làm với nhân dân với mục đích đóng góp một phần sức lực nhỏ để cùng với bà con ở các bản vùng sâu, vùng xa thuộc khu kinh tế - quốc phòng huyện Mường Lát xóa đói, giảm nghèo phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống cho đồng bào. Với những việc làm cụ thể và thiết thực, như: Nâng cấp đường giao thông nông thôn, khám chữa bệnh, tư vấn sức khỏe, cấp phát thuốc miễn phí, vận động nhân dân thực hiện đường lối, chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật Nhà nước; tham gia giữ gìn an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn, vận động bà con sử dụng nước sạch, phòng, chống dịch bệnh, tham gia sửa chữa nhà; áp dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật vào sản xuất, chăn nuôi...

Bằng những kiến thức, những tiến bộ khoa học được đào tạo trong nhà trường, các Trí thứ trẻ tình nguyện đã cùng với cán bộ, nhân viên của Đoàn xây dựng nhiều mô hình kinh tế thí điểm tại các Đội Sản xuất ở các bản, như: Mô hình vườn, ao, chuồng, rừng; Mô hình chăn nuôi bò lai sinh sản; Mô hình chăn nuôi lợn bản địa; Mô hình Chăn nuôi gà, vịt siêu đẻ; Mô hình trồng nấm Sò lạnh; Mô hình trồng bí cao sản, trồng mướp đắng; Thí điểm làm phân vi sinh; Mô hình nuôi cá Rốc, cá Trắm ốc; Mô hình thâm canh lúa nước..vv. Nhìn chung, các mô hình này đều đem lại hiệu quả kinh tế cao, dễ phổ biến nhân rộng cho bà con trong khu vực dự án và phù hợp với điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng của địa phương.

Cùng với việc xây dựng các mô hình kinh tế thí điểm, các đội viên tri thức trẻ còn thường xuyên hướng dẫn nhân dân chăm sóc bảo vệ rừng, bảo vệ nguồn nước; vận động thanh niên, giáo viên nhà trường trong vùng dự án cùng tham gia tu sửa đường liên bản, nâng cấp các điểm trường xuống cấp; Củng cố các công trình thiết yếu của địa phương, giúp dân xóa nhà tạm, nhà tranh tre, ổn định sản xuất. Tổ chức nạo vét kênh, mương vệ sinh môi trường thôn bản với hơn 2.670 ngày công.

Tích cực cùng các cơ quan, đơn vị phối hợp chặt chẽ với lực lượng Khuyến nông - Khuyến lâm của địa phương tổ chức nhiều buổi tuyên truyền, hướng dẫn về kỹ thuật chăn nuôi, vệ sinh chuồng trại, chống rét, phòng chống dịch bệnh cho đàn vật nuôi; vận động người dân không nuôi nhốt gia súc, gia cầm dưới gầm sàn. Chuyển giao ứng dụng tiến bộ khoa học kỹ thuật, công nghệ mới cho thanh niên và nông dân, lập các điểm mô hình trình diễn kỹ thuật mới có hiệu quả kinh tế cao gắn với thị trường tiêu thụ. Trong 10 năm đã vận động, hướng dẫn, hỗ trợ nhân dân trồng được 2.460 ha rừng mới; bảo vệ trên 18.000 ha rừng phòng hộ và rừng sản xuất, rừng vành đai biên giới; khoanh nuôi 500 ha rừng tự nhiên.

Từ nguồn ngân sách của đơn vị, các đội viên tri thức trẻ đã sản xuất và cung ứng ra thị trường 2.850 nghìn cây giống, gồm: Xoan ta, Keo lai, lát hoa, lim xanh, dó bầu, hương... Đến nay, đời sống nhân dân trong vùng kinh tế - quốc phòng huyện Mường Lát được nâng lên rõ rệt.

Thực hiện phong trào “ Lực lượng vũ trang chung sức xây dựng nông thôn mới” các đội viên trí thức trẻ tình nguyện đã phối hợp cùng với cấp uỷ chính quyền 5 xã vùng dự án, tổ chức tốt các đợt tuyên truyền cho nhân dân về chấp hành đường lối chủ trương, chính sách của Đảng, pháp luật của Nhà nước. Tuyên truyền, vận động, thanh thiếu niên và nhân dân xây dựng nếp sống văn hoá, bài trừ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan, xây dựng các điểm dân cư, các bản làng văn hoá. Đặc biệt, lực lượng trí thức trẻ tình nguyện đã tích cực bám dân, bám bản để tuyên truyền cho đồng bào nói không với ma túy và các tệ nạn xã hội. Phối hợp cùng với Phòng Giáo dục và Đào tạo, cấp ủy, chính quyền và các đoàn thể 5 xã trong vùng dự án, mở được 27 lớp xóa mù chữ cho 945 học viên; thời gian mỗi lớp 03 tháng, kết thúc khóa học 100% học viên đã biết đọc, biết viết và biết làm được các phép tính thông thường, được cấp ủy, chính quyền, phòng Giáo dục và Đào tạo huyện ghi nhận đánh giá cao.

Phát huy tinh thần “tương thân tương ái”, đội viên trí thức trẻ tình nguyện tích cực tham gia các hoạt động an sinh xã hội. Những năm qua, Ban quản lý đội đã chủ động phối hợp với phòng Lao động, Thương binh và Xã hội, các Doanh nghiệp, các tổ chức chính trị xã hội trong và ngoài tỉnh tổ chức thăm, tặng quà gia đình chính sách, hộ nghèo trong dịp lễ, tết; giúp đỡ ngày công sửa chữa nhà ở cho những gia đình neo đơn, gia đình có công với cách mạng; vận động quyên góp quần áo, giày dép, quạt, sách vở, gạo tặng các em học sinh nghèo và các hộ nghèo qua các đợt khám, tư vấn, cấp thuốc miễn phí cho nhân dân các xã vùng dự án. Tặng 625 suất quà cho các gia đình chính sách, gia đình có hoàn cảnh đặc biệt khó khăn trên địa bàn nhân ngày lễ, ngày tết Nguyên đán. Kịp thời động viên bà con ổn định đời sống, tích cực lao động sản xuất nâng cao đời sống cho nhân dân, bài trừ các hủ tục lạc hậu, mê tín dị đoan, gìn giữ những nét văn hóa tốt đẹp lâu đời, từng bước xây dựng nếp sống văn hóa mới trong đồng bào các dân tộc thiểu số. Tham gia, vận động đóng góp xây mới 2 ngôi nhà tình nghĩa cho 2 hộ dân là hộ nghèo và là thân nhân liệt sỹ tại xã Tén Tằn và xã Quang Chiểu, trị giá ngôi nhà trên 100 triệu đồng. Cùng với cán bộ Quân y trong Bệnh xá của Đoàn, khám chữa bệnh cho hơn 29.050 lượt người, khám định kỳ cho phụ nữ có thai, hướng dẫn về chế độ dinh dưỡng cho trẻ em gần 2.560 lượt người. Những việc làm trên đã góp phần xây dựng hình ảnh tốt đẹp “Bộ đội Cụ Hồ”, hình ảnh “trí thức trẻ tình nguyện Đoàn kinh tế - quốc phòng 5” với đồng bào các dân tộc trên địa bàn.

Không chỉ tích cực tham gia xây dựng phát triển kinh tế - xã hội, các đội viên trí thức trẻ tình nguyện Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 5 còn tích cực tham gia các buổi giao lưu văn hóa - văn nghệ, thể dục - thể thao tạo không khí sôi nổi, nâng cao đời sống văn hóa tinh thần cho thanh thiếu niên và nhân dân trong vùng dự án; góp phần xây dựng mối đoàn kết giữa tri thức trẻ tình nguyện với các tổ chức quần chúng ở địa phương tạo nên không khí vui tươi phấn khởi cho đoàn viên, hội viên, tạo sân chơi lành mạnh cho thanh thiếu niên, lôi cuốn thu hút đoàn viên, hội viên xây dựng niềm tin và tình yêu thương quê hương đất nước, luôn tin tưởng vào sự lãnh đạo của Đảng.

Từ các hoạt động tình nguyện của các trí thức trẻ tình nguyện nhiều bản làng nghèo khó ở huyện vùng cao biên giới Mường Lát đang từng ngày khởi sắc. Những bàn tay khối óc của các chàng trai, cô gái tuổi đôi mươi đang góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội, củng cố quốc phòng - an ninh, tạo nên vành đai biên giới vững chắc trong thế trận quốc phòng toàn dân trên các địa bàn chiến lược xung yếu, vùng sâu, vùng xa, biên giới, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Kết quả thực hiện nhiệm vụ của Đội trí thức trẻ tình nguyện của Đoàn Kinh tế - Quốc phòng 5 trong 10 năm qua đã thực sự đem lại lợi ích thiết thực cho nhân dân trong vùng dự án. Dẫu còn nhiều công việc phải tiến hành, nhiều chương trình dự án cần phải tiếp tục triển khai thực hiện. Song, những kết quả đó đã thể hiện đúng đắn chủ trương của Đảng, Nhà nước và Quân đội, khẳng định đúng đắn Quyết định 174/QĐ-TTg, ngày 29 tháng 01 năm 2010 của Thủ tướng Chính phủ về việc phê duyệt Dự án “tăng cường trí thức trẻ tình nguyện đến công tác tại các khu kinh tế quốc phòng giai đoạn 2010-2020”; thông qua thực hiện Quyết định 174 của Thủ tướng Chính phủ đã phát huy được vai trò xung kích tình nguyện của trí thức trẻ đến công tác tại các khu kinh tế quốc phòng trên các địa bàn vùng sâu, vùng xa địa bàn chiến lược và cho lực lượng trí thức trẻ tình nguyện có được những bài học quý báu, càng thấu rõ và thấm thía hơn những thiệt thòi, khó khăn vất vả của bà con, thấy rõ hơn ý nghĩa về việc làm và trách nhiệm của lực lượng trí thức trẻ tình nguyện trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN trên vùng cao biên giới của huyện Mường Lát.